Linux operatsion tizimi tarixi

Linux

Linux operatsion tizimi, kompyuterlarni boshqarish uchun o’rnatiladigan va ishga tushiriladigan bir necha operatsion tizimlarning (masalan, Windows yoki macOS) alternativasi sifatida xizmat qiladi. Linux operatsion tizimlari avtomatik ravishda yuqori darajada maxsus, qo’llab-quvvatlanadigan, ochiq manbali, bepul va bir guruh dasturchilar tomonidan ishlab chiqilgan.

Linux yadro (kernel) asosida ishlaydigan, bu esa kompyuterning asosiy xizmatlarini ta’minlaydi, masalan, kompyuter va qurilmalar bilan aloqalar o’rnatish, xotira va protsessor resurslarini boshqarish, tarmoq bilan aloqani tashkil etish, fayllarni boshqarish va boshqalar. Linux yadro, qo’shimcha funksiyalar va uskunalarni qo’llab-quvvatlaydigan dasturlash interfeyslari orqali kengaytiriladi.

Linux operatsion tizimlarining bir qismini «daistro» deyiladi. Bu dastrorlar, Linux yadrosi bilan birgalikda keladigan va undan foydalanadigan dasturlash interfeysi va texnologiyalarni qo’llab-quvvatlash uchun juda muhim bo’lgan dasturlash asboblaridan iborat. Masalan, Ubuntu, Debian, Fedora, CentOS, Arch Linux, openSUSE, Mint, Elementary OS, Manjaro kabi dastrorlar ko’p ishlatiladiganlaridan ba’zilari hisoblanadi.

Linux operatsion tizimlari juda keng qo’llaniladigan va o’zgaruvchan bo’lib, o’rtacha foydalanuvchilar va IT sohasidagi mutaxassislar tomonidan ishlatiladi. Ular barcha turdagi qurilmalar uchun mo’ljallangan bo’lsa-da, eng ko’p serverlar, superkompyuterlar, mobil qurilmalar va kichik internet of things (IoT) qurilmalari uchun ham qo’llaniladi. Linux ochiq manbali va jamiyat tomonidan ishlab chiqilganligi sababli, iste’molchilar o’zlarini ham istalgan turdagi muammolarni yechish uchun kodni tahrirlash va to’g’irlash imkoniyatiga ega bo’lishlari mumkin.

Linux operatsion tizimi yaratilish tarixi

Linux operatsion tizimi, 1991-yilda Linus Torvalds tomonidan yaratilgan. Torvalds, Finlandiya’da Helsinki Universiteti talabaligi sifatida xalqaro MINIX (bir operatsion tizimning bir versiyasi) foydalanayotgan va bu tizimning ustiga o’ziga xos o’zgartirishlar qilishga qiziqish tug’iladi.

Torvalds, MINIX tizimining yuqori darajali xususiyatlari va ochiq manbaligini o’zgartirib, yangi va yaxshi tizim yaratishga qaror qildi. U 1991-yilning avgust oyida «comp.os.minix» deb nomlanadigan Usenet forumida ochiq manbali dasturlash tajribasini hisobga olganini e’lon qildi va o’z yaratgan tizimni davom etishga qaror berdi.

Torvaldsning yaratgan tizim asosan yadro (kernel)dan iborat bo’lib, shu Linux deb nomlangandi. U tizimni asosini tashkil etadigan yadroning ilk versiyasi, Linux 0.01, 1991-yilning sentyabr oyida chiqdi. Bu versiyada asosan terminal ishlab chiqish, fayl tizimi va bir nechta eski harbiy dasturlar mavjud bo’lib, ba’zi qurilmalar uchun foydalanish uchun ma’lum shartlar taklif etildi.

Keyingi yillarda Linux ochiq manba dasturlash jamiyati tomonidan keng qo’llab-quvvatlangan va bir qator asosiy dastrorlar (Ubuntu, Fedora, Debian, Arch Linux, va boshqalar) yaratilgan. Bu dastrorlar, Linux yadrosini o’zgartirib, uchlarining o’ziga xos qo’shimcha xususiyatlarni qo’shish orqali foydalanuvchilarga ko’plab imkoniyatlar taklif etishadi.

Linux operatsion tizimini yaxshilash va yangilanishlar davom etadi. Bu tizimning yuqori darajadagi ochiq manba va boshqaruv uslubi jamiyat tomonidan kuzatib boriladi. Linux serverlarda, superkompyuterlarda, mobil qurilmalarda, IoT qurilmalarida va boshqa turdagi qurilmalarda ommalashib bordi. Linuxning yaratilish tarixiga nazar tashlasak ochiq manbali dasturchilar jamiyati tomonidan katta yordamlar berilgani, uni yuqori darajali, xavfsiz va ishonchli operatsion tizim qilganligini ko’ramiz.

Linux operatsion tizimining boshqa operatsion tizimlardan farqi

Linux operatsion tizimi, boshqa operatsion tizimlardan bir nechta asosiy farqlarga ega. Bu farqlardan ba’zilari quyidagilardir:

1. Ochiq manba: Linux ochiq manbali hisoblanadi, ya’ni u yuqori darajada o’zgartirilishi va ularda ishlagan kodlarni o’zgartirish imkoniyatiga ega bo’lgan. Bu, foydalanuvchilarga tizimni o’z xohishiga ko’ra shakllantirish va uni barcha talablariga moslashtirish imkoniyatini beradi.
2. Qo’llab-quvvat: Linux keng qo’llab-quvvatlangan operatsion tizim hisoblanadi. Uning o’zaro moslashuvchanlik va o’zgartirilishi osonlik qilish uchun yuqori darajada qo’llab-quvvatlangan jamiyat mavjud. Bu, Linux operatsion tizimining yangilanishi va muammolar yechilishi uchun tezlik bilan to’g’ri ishlar olib borishini ta’minlaydi.
3. Dastrorlar: Linuxning bir necha dastrorlari (dastror) mavjud. Bu, Linux yadrosini o’zgartirib, qo’shimcha dasturlar va konfiguratsiyalar bilan birlashtirilgan to’plamlar hisoblanadi. Dastrorlar, Linux tiziminidan foydalanishda ko’plab variantlarni taqdim etadi va qo’llanilishi oson bo’ladi.
4. Tarmoq xususiyatlari: Linux tizimi tarmoq xususiyatlarini yaxshi qo’llaydi. U SSL/TLS kabi xavfsizlik protokollarini o’z ichiga oladi va tarmoq protokollariga qo’shimcha qo’llab-quvvatlov taqdim etadi. Shu sababli, Linux serverlar va tarmoq infrastrukturasida keng qo’llaniladi.
5. Xatoliklar ustida ishlash: Linux tizimi ustida ishlovchi foydalanuvchilar tomonidan xatoliklarni oldini olish va xavfsizlikni ta’minlash uchun yuqori darajada qo’llaniladi. Tizimning ochiq manbali va ko’plab kuzatuvchilari borligi sababli yangi xato va xavfli ko’rinishlar tezlik bilan aniqlanadi va xatolar tezlik bilan to’g’rilanadi.
6. Qo’llab-quvvatlangan platformalar: Linuxning versiyalari kompyuterlardan mobil qurilmalarga, serverlardan superkompyuterlarga qadar ko’plab platformalarda qo’llaniladi. Bu, Linuxning keng qo’llanishi va moslashtirilishi mumkin bo’lgan turli turdagi qurilmalarni o’zida o’zlashtirishini ta’minlaydi.
7. Asosan, Linux operatsion tizimlari xavfsizlik, iste’molchilar tomonidan kontrol qilinishi va qo’shimcha xizmatlar bilan ajralib turish imkonini taklif qilad

Linux operatsion tizimi haqida asosiy ma’lumotlar

• Bepul: Linux operatsion tizimi bepuldir, shuning uchun, foydalanuvchilar uchun oson ulanish imkoniyatiga ega bo’ladi.
• Ochiq manba: Linux operatsion tizimi ochiq manbali hisoblanadi, shu sababli, iste’molchilar uni xohlagancha o’zgartirib ko’rishlari mumkin.
• Ko’pgina dasturlar: Linux operatsion tizimi ko’pgina bepul dasturlarga ega, shuningdek, professional dasturchilar uchun esa juda ko’p dasturlash asboblarini taqdim etadi.
• Texnologik o’sish: Linux operatsion tizimi jamiyat tomonidan ishlab chiqilganligi sababli, uni yangilash uchun ko’p dasturchilar ishlagan. Shuning uchun, u qo’shimcha xizmatlar va sohalarga ham ega bo’ladi.
• Tarmoq xavfsizligi: Linux operatsion tizimi tarmoq xavfsizligini ta’minlash uchun xavfsizlik vositalariga ega bo’ladi, shu jumladan, yozuvlar shifrlash va autentifikatsiyada keng ishlatiladigan SSL/TLS protokollarini taqdim etadi.
• Ko’p ish stoli: Linux operatsion tizimi ko’pgina ish stoliga ega, shuningdek, KDE, GNOME, Xfce, Cinnamon, Unity kabi xohlagan ish stolini tanlash imkoniyatiga ega.
• Komanda qatoriga yondashuv: Linux operatsion tizimida komanda qatoriga yondashuv juda oson. Bu imkoniyatni foydalanuvchilar ham, hamda ishlab chiqaruvchilar ham ishlatishadi.

Shuningdek, Linux operatsion tizimi boshqa ko’plab qobiliyatlarga ega. Barcha bu tizimlarning asosiy maqsadi kompyuterlarni oson va xavfsiz boshqarishdir.

Источник

Mavzu 12: linux оpеrаsiоn tizimi, uning imkоniyatlаri vа qo’llаnish dоirаsi

Linux operatsion tizimi 1991 yil Xеlsinkidagi univеrsitеtlardan birida taxsil oluvchi talaba Linus Torvaldsning disеrtatsiya ishi natijasida, UNIX opеratsion tizimi asosida yangi opеratsion tizimi sifatida yuzaga kеldi. Avvaliga Torvalds yangi operatsion tizimni Freax (inglizcha «free», «freak» so’zlari hamda UNIX oilasiga mansubligini bildiruvchi «X» xarflari birlashmasi) deb atamoqchi edi. Biroq kernel birinchi bor joylashtirilgan FTP serverning administratori hamda Tordaldsning do’sti Ari Lemka kernelga tegishli jildni linux deb nomladi. Shu-shu bu operatsion tizim ushbu nom bilan atala boshlandi.

Opеratsion tizim Intеrnеt tarmog’iga joylashtirishi natijasida tеz orada o’z foydalanuvchilari va muxlislariga ega bo’ldi va ko’pgina dasturchi (programmist)larni o’ziga jalb qilishi Linux opеratsion tizimining kеskin rivojlanishi uchun katta omil sifatida xizmat qildi.

Bugungi kunda dunyo miqyosidagi opеratsion tizimlar ichida o’ziga xos o’riniga egadir. Buning asosiy sabablaridan biri shuki, Linux erkin tarqatiladigan ta’minotlardan biridir, ya’ni har bir foydalanuvchi dastlabki tizim kodlarini Intеrnеt tarmog’i orqali yoki bo’lmasa kompakt-diskdagi nusxasini sotib olish imkoniyatiga ega. Bu opеratsion tizimning 2 ta ishlash uchun mo’ljallangan intеrfеyslari bo’lib, ular GUI (Graphic User Interface) — grafikali intеrfays hamda CLI (Command Line Interface) — konsol, ya’ni komandalar qatoridan iboratdir.

Linux OTining ishchi stoli ko’rinishi.

Linux — bu shaxsiy kompyuterlar va ishchi stansiyalar uchun Unix — turkumli operatsion sistema. Bu tarmoqli darchali grafik sistemasiga ega bo’lgan X Window System sistemasi bo’lib, ko’p qo’llaniladigan, yaxshi himoyalangan tarmoqli operatsion sistema hisoblanadi.

Linux ОT Internet tarmog’idagi ochiq sistemalar va protokollar standartlarini qo’llab-quvvatlaydi hamda Unix, Dos, MS Windows sistemalariga mos keladi. Sistemaning barcha komponentiari, dastlabki matnlar bilan birgalikda chegaralanmagan holda barcha foydalanuvchilarga ochiq nusxa olish va o’rnatish uchun litsenziya bilan birga tarqatiladi.

Linux ОT Internet PC Pentium Pro platformalarida keng tarqalgan va qator boshqa platformalarda ham joy egallamoqda (DEP AXP, Power Macintosh va h.k.).

Linux ОT Xelsinki universitetida Linus Torvalds (Linus Torvalds) tomonidan va Internet tarmog’idan foydalanuvchi minglab odamlar, tadqiqot markazlarining xodimlari, fondlar, universitetlar va h.k. lardan tashkil topgan hamda son-sanog’iga yetib bo’lmaydigan juda keng miqyosdagi jamoa tomonidan ishlab chiqilgan.

Foydalanuvchilarning ko’p qismi GNU/Linuxni o’rnatish uchun distributivlar bilan foydalanishadi. Distributiv – bu nafaqat programmalar to’plamidir, balki foydalanuvchilarning bir qator masalalarining yechimi, birlashtirilgan yakka sistemalar markaziy o’rnatgichi, boshqarish va yangilash paketlari, moslashtirishlar va texnik yordamlar majmuasidir. Dunyoda eng ko’p tarqalgan distributivlar:

• amerikaliklarning Red Hat va uninig bepul vorisi Fedora Core;
• nemislarning SuSE;
• frantsuzlarning Mandriva (eski nomi Mandrake);
• ayni bir xalqqa ta’luqli bo’lmagan Debian GNU/Linux;
• keksa distributivlardan biri bo’lmish Slackware;
• nisbatan yosh va aktiv rivojlanuvchi Gentoo;

Источник